آزاده
حاجیونی در گفت‌وگو با بامداد جنوب؛
در
طراحی باتیک از نقوش سنتی و خطوط ایرانی استفاده کنیم
طراحی باتیک در واقع یک هنر-صنعت به‌شمار
می‌رود که جنبه هنری آن به‌دلیل خلق اثر هنری و جنبه صنعتی آن هم به‌دلیل این است
که در صنایع پوشاک یا دکوراسیون داخلی به‌کار برده می‌شود.
بامدادجنوب- الهام
بهروزی: طراحی، هنری است که دنیایی از نقش و نگارها را در خود جای داده است. این
هنر به اشکال گوناگون در میان ملت‌ها رایج است و تقریبا در روی تمام سطوح قابلیت
نقش بستن دارد. یکی از گرایش‌های طراحی، طراحی «باتیک» یا نقاشی روی پارچه است که
در اصل این هنر متعلق به کشور اندونزی است که بعدها به کشورهای دیگر راه یافت و هر
قوم با توجه به سلیقه و سنت‌های خاص خود این هنر را به خدمت گرفت. از دیرباز طراحی
باتیک در کشور ما نیز رایج بوده اما در این چند سال اخیر در طراحی روی پارچه به
وفور دیده می‌شود. در این خصوص با یکی از طراحان روی پارچه که به‌تازگی کتاب
«طراحی باتیک» نوشته پپین ون روژن را در 160 صفحه
ترجمه کرده است، به گفت‌وگو پرداختیم.
آزاده حاجیونی در گفت‌وگو
با بامداد جنوب گفت: طراحی باتیک در واقع یک هنر-صنعت به‌شمار می‌رود که جنبه هنری
آن به‌دلیل خلق اثر هنری و جنبه صنعتی آن هم به‌دلیل این است که در صنایع پوشاک یا
دکوراسیون داخلی به‌کار برده می‌شود. این
هنر در اصل متعلق به کشور اندونزی است و قدمتی دو هزار ساله دارد که بعدها از طریق
راه ابریشم به کشور ما راه یافته است و امروزه در بخش اسکوی استان آذربایجان روی
پارچه‌ها و روسری‌های ابریشمی استفاده می‌شود. البته در چند سال اخیر سراسر دنیا
به طراحی باتیک گرایش پیدا کرده‌اند و از این هنر برای خلق آثار هنری بهره می‌برد،
به این معنی که قبلا طراحی باتیک بیشتر جنبه صنعتی داشته اما در حال حاضر بیشتر به
جنبه هنری آن برای خلق آثار هنری توجه می‌شود، به‌طوری که هر کشوری باتیک خاص خود
را دارد، مثل باتیک ژاپن، باتیک روسیه، باتیک چین و... که الان هم کشورهای اروپایی
به این هنر-صنعت گرایش پیدا کرده‌اند و ایران هم از این قاعده مستثنی نیست، چراکه
قبل از این در آذربایجان ایران این هنر استفاده می‌شده و الان هم با گسترش رشته
طراحی و چاپ پارچه، استادان این هنر ترجیح می‌دهند که این گرایش از طراحی پارچه را
هم در دانشگاه‌ها آموزش بدهند.
وی با اشاره به این‌که
زمینه اصلی این طراحی پارچه ابریشم است، افزود: به دلیل این که در سرزمین اندونزی
این طراحی روی پارچه‌های فاخر و ابریشمین برای پادشاهان، شاهزادگان، فرماندهان و
بزرگان این سرزمین کار می‌شده، در واقع یک نوع هنر اشرافی به‌شمار می‌رفته است که
بعدها در مراسم خاص سنتی مذهبی مردم عامی در جشن‌هایی نظیر ازدواج، ختنه‌سورانی
و... هم از پارچه‌هایی که این طراحی روی آن انجام شده بود، استفاده کردند، یعنی به‌جز
اشراف، عوام هم از این طراحی بهره‌مند شدند.
این طراح باتیک با
بیان این‌که برای نقش زدن این هنر روی پارچه در کشور اندونزی از قالب‌های خاصی
استفاده می‌شود، گفت: به این صورت که هر طرحی برای مراسم خاص خود استفاده می‌شده
اما باتیکی که در کشورهای دیگر رایج است، چون دیگر استعمال خاص خود را ندارد، هر
کسی به سلیقه خود و با توجه به مواد موجود طرح‌های جدیدی را ایجاد و آنها را
رنگرزی می‌کنند. در این هنر برای رنگرزی در آغاز از رنگ‌های طبیعی نظیر «مازو»،
«نیل» و ... استفاده می‌شده که امروزه از انواع و اقسام رنگ‌های شیمیایی و یا رنگ‌های
مخصوص نقاشی باتیک استفاده می‌شود. رنگ‌های شرکتی که برای رنگ‌آمیزی روی پارچه
کاربرد دارند و در بازار موجود هستند، نیز می‌تواند در تکنیک باتیک استفاده شوند.
وی با تاکید بر این‌که
مردم اندونزی برای طراحی پارچه‌های لباس پادشاهان و اشراف از گل و گیاهی که در آن
سرزمین وجود داشته، بهره می‌گرفتند، افزود: مثلا از گل‌های شیپوری‌شکلی که به
«زبان مادرشوهر» مشهور است و بومی آنجاست، به‌وفور استفاده کرده‌اند. در این هنر
طراحان با آنالیز گل و گیاهان، تصویرگری می‌کنند و به‌صورت ساده شده روی پارچه
آنها را نقش می‌زنند. ماندگاری رنگ این طرح هم به نوع رنگ و پارچه بستگی دارد.
البته هر پارچه رنگ مخصوص به خود را دارد، یعنی روی پارچه نخی یه نوع رنگ و روی
پارچه ساتن یه نوع رنگ دیگر استفاده می‌شود. بدون شک اگر از رنگ‌های شیمیایی
استفاده کنیم، رنگ‌هایمان ثبات خوبی خواهد داشت.
آزاده حاجیونی با
اشاره به این‌که با توجه به این‌که ما مدام در پی ریشه و بستر هنر سنتی و اصیل
خودمان هستیم، می‌توانیم با کمک گرفتن از این هنر نقوش تاریخی و سنتی خودمان را
ترسیم کنیم، یادآور شد: به‌گونه‌ای که در حال حاضر در ایران در کارگاه‌ها و کلاس‌هایی
که در این زمینه برگزار می‌شود، بیشتر بر طرح‌ها و نقش‌های اصیل ایرانی تاکید می‌شود
که روی روسری‌ها یا لباس‌ها طراحی شوند، اتفاقا کار جالبی هم است، چراکه به‌جای
استفاده از حروف لاتین و نقوش غربی، از نقش‌های تاریخی و سنتی ایرانی و نقوشی که
الهام گرفته از طبیعت خودمان است، روی لباس‌ها و شال و روسری‌ها استفاده می‌کنیم.
وی در پایان گفت: به‌تازگی
فراخوانی را برای برگزاری یک کارگاه آموزشی طراحی باتیک ارائه داده‌ام که قرار است
با همکاری اداره میراث، گردشگری و صنایع دستی برگزار شود و این هنر را در این
منطقه رواج دهیم. این هنر قابلیت این را دارد که با تکنیک‌ها و هنرهای دیگر ترکیب
شود و پذیرای نوآوری باشد. در واقع به‌دلیل این‌که زمینه اصلی این هنر پارچه است،
می‌توان با خلاقیت و نوآوری طرح‌های جدید در این سبک رقم بزنیم، مثلا می‌توان با
ترکیب «خط» و «نقش» طرح‌های جدیدی را ایجاد کرد.
چنانکه خودم این کار را انجام داده‌ام و طرح خلاقانه و زیبایی ایجاد شده است. در
این طراحی می‌توانیم از نقوش سفال و سرامیک و خط نستعلیق استفاده کنیم. ما می‌توانیم
به‌صورت تلفیقی طرح باتیک را انجام بدهیم و در طرح‌هایمان از رنگ طلایی بهره
بگیریم که به زیبایی آن می‌افزاید. بنابراین اگر کسی نوآوری در هر زمینه‌ای داشته
باشد و اداره‌های مربوط از آنها حمایت کنند، زمینه رشد و شکوفایی را هم برای آن
فرد و هم برای اجتماع فراهم می‌کنند، چراکه هنر و نوآوری زمینه شکوفایی یک فرهنگ
را در پی دارد.
منبع:
بامداد جنوب
